NATUURLEXICON
Aantasting van de ozonlaag
Ozon in de hogere stratosfeer, dus niet op leefniveau, is een blauwachtig gas met een prikkelende geur en wordt tussen 15 en 40 km hoogte op een natuurlijke manier gevormd uit zuurstof onder invloed van zonnestraling.
De ozonlaag in de stratosfeer beschermt de levende wezens tegen de schadelijke ultraviolette stralen (UV-
De ozonlaag beschermt het aardoppervlak tegen UV-
Jaarlijks duikt het ozongehalte boven de Zuidpool naar omlaag. Die vermindering van de stratosferische ozonconcentratie (het gat in de ozonlaag) kunnen we gedeeltelijk verklaren door meteorologische omstandigheden, zonne-
Pas sinds 1980 wordt er echter een spectaculaire daling van de concentratie vastgesteld. Er gebeurden reeds metingen sedert 1958.
Die natuurlijke omstandigheden waren reeds aanwezig van in het begin van de metingen. Vulkaanuitbarstingen kunnen de aantasting van de ozonlaag versnellen, maar de oorzaken liggen vooral bij menselijke activiteiten.
Een andere en belangrijker oorzaak is namelijk de chemische afbraak van de ozonlaag door reacties met chloor-
Ozon is een molecule opgebouwd uit 3 zuurstofatomen (0³), in tegenstelling tot de zuurstof (O²) die wij inademen. Onder invloed van de UV-
CFK’s die in de lucht terechtkomen, bereiken de stratosfeer. De UV-
De aantasting is het sterkst boven het Zuidpoolgebied, omdat er vooral in de winter boven Antarctica ijle wolkensluiers hangen waarin ijskristalletjes worden gevormd. Deze hebben de eigenschap dat ze in gasvorm chlooratomen of broomatomen binden, zodat deze laatste de ozonmoleculen niet aanvallen. Maar de ijskristalletjes binden zich ook aan stikstofverbindingen en dan binden ze geen chloor of broom meer en is het ozon dus minder beschermd. De binding van deze ijskristallen aan de stikstofverbindingen gebeurt onder invloed van de zon, vandaar de periodieke sterke daling in de Poollente (september) boven de Zuidpool.
Maar ook in het noordelijk halfrond komen chloor en broomatomen voor die eveneens de ozonlaag aantasten.
Hoe dichter bij de tropen, hoe dunner de ozonlaag, dus hoe meer UV-
Chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK’s) vinden ondermeer toepassingen in spuitbussen, als koelmiddel, blaasmiddel in schuimplastics, oplosmiddel, brandblusmiddel of fixeermiddel in laserprinters. Ze zijn zeer stabiel en ontleden nauwelijks in de onderste luchtlagen; pas in de hoogste luchtlagen vallen ze uiteen, onder andere in de zeer reactieve chloorradicalen. Het zijn deze chloorradicalen die de ozonlaag in de stratosfeer aantasten. CFK’s veroorzaken ook mee de algemene opwarming van onze atmosfeer.
Ook bepaalde stikstofverbindingen, waaronder lachgas en het kankerverwekkende grondontsmettingsmiddel methylbromide zijn ozonafbrekende stoffen. Methylbromide zou verantwoordelijk zijn voor 5 tot 10 % van de globale ozonverdunning.
Lachgas komt voornamelijk van natuurlijke bronnen, maar wordt ook voor een deel door de mens in de atmosfeer gebracht.
Ook Vluchtige Organische Stoffen (VOS) zoals Trichloorethaan, een oplosmiddel dat wordt toegepast in de stomerijsector, dragen bij tot de aantasting van de ozonlaag. Trichloorethaan is bovendien kankerverwekkend en kan bij mensen ook het Organisch Psychisch Syndroom veroorzaken.
Een teveel aan ultraviolette straling (UV-
Een teveel aan UV-
Planten kunnen deze stralingsschade min of meer herstellen, maar algemeen zal hun groei toch belemmerd worden. In de vrije natuur kan dit leiden tot een verandering in de samenstelling van de soorten. Zo kan het hele ecosysteem nadelen ondervinden. Er kan een versterkende werking bestaan tussen de stralingsbelasting en andere stress-
Blootstelling aan UV-
Het plankton in de oceanen wordt minder productief, hetgeen het ecosysteem ontwricht.
Ook landbouwgewassen zijn gevoelig; vooral soja blijkt sterk te lijden
Ook vissen ondervinden mogelijks nadelen.
Het is niet uitgesloten dat ook vissenlarven in de bovenste lagen van zeeën, rivieren en beken schadelijke gevolgen ondervinden van de sterkere UV-
Een bekend lange termijn-