NATUURLEXICON

WESPEN

De meeste wespen sterven in het najaar. Alleen de bevruchte vrouwtjes, die later koninginnen zullen worden en eitjes leggen, overwinteren. Tijdens een strenge winter sterven er veel van die vrouwtjes, maar als de temperaturen hoger liggen dan normaal, overleven er meer exemplaren. In een vroege en warme lente brengen de koninginnen al heel vroeg een eerste generatie werksters ter wereld.

De wespenkolonies bereiken een hoogtepunt in september.   

Buitenlands onderzoek heeft reeds uitgewezen dat klimaatverandering kan leiden tot een grotere kans op uitbraak van plaaginsecten, waarbij ook de schade groter is. De oorzaak zijn de verhoogde wintertemperaturen waardoor er een grotere overleving bij de plaagsoorten is.

Aziatische Hoornaar

De Aziatische Hoornaar Vespa velutina nigrithorax is een wesp die oorspronkelijk afkomstig is uit Azië. Deze wesp werd reeds enkele keren gevonden in Vlaanderen. De soort liftte mee uit Azië op een lading Chinees aardewerk en vestigde zich in 2004 in Zuid-Frankrijk. In 2011 waren er al meldingen uit 49 departementen in Frankrijk. Van daar breidde ze zich geleidelijk in alle windrichtingen uit, zowel naar Portugal, Italië als België. De soort komt ook reeds in het Verenigd Koninkrijk en in Zwitserland voor.

Deze hoornaar jaagt in groep op Honingbijen voor de ingang van de bijenkasten. De soort is in staat om bijenvolken te decimeren. Eenmaal in de kast, steelt deze wesp het broed van de bijen. De Honingbijen zelf vertonen weinig verweer omdat ze aan deze soort nog niet zijn aangepast. Het typische verdedigingsgedrag (“balling”) vertonen de Honingbijen niet bij een aanval van de Aziatische Hoornaar. Bij een klein aanbod aan Honingbijen, legt de wesp zich toe meer toe op wilde bestuivers.    

Een stichtende koningin die de winter heeft doorgemaakt bouwt een klein voorjaarsnest met een diameter van ongeveer 5 cm in spleten of dicht struikgewas. Dit nest is moeilijk te vinden en lijkt bovendien op het nest van inheemse sociale wespen. De koningin kan vervolgens ook een zomernest stichten dat uiteindelijk kan bestaan uit 13.000 tot 15.000 werksters; een groter nest dus dan dit van onze inheemse Hoornaar, dat slechts enkele honderden werksters omvat. Van de werksters van het zomernest gaan er ongeveer 500 tot 1000 bevrucht overwinteren. Als ze de overwintering overleven beginnen ze een voorjaarsnest. Het zomernest kan een diameter bereiken van 30 tot 90 cm en bevindt zich vaak hoog in een boom. De werksters vangen insecten (Honingbijen, zweefvliegen en andere sociale wespen) als voedsel voor de larven in het nest. Zelf zoekt deze wesp voor de nodige koolhydraten boomwonden, bloemen (nectar) of rottend fruit op.   

De steek van deze wesp is bij de mens niet pijnlijker dan de steek van een Honingbij.

Het zal lastig worden om in de nabije toekomst te voorkomen dat de Aziatische Hoornaar vaste voet aan de grond krijgt in Vlaanderen. Het klimaat wordt met de voortschrijdende klimaatverandering steeds geschikter voor deze wesp. Deze wesp is het afgelopen decennium met gemiddeld zo’n 70 KM per jaar vanuit het zuiden naar onze streken verspreid (2020).  

De impact op de inheemse insecten lijkt niet groter dan deze van de Hoornaar; voor wat Honingbijen betreft is het mogelijk dat verzwakte bijenvolken door de aanvallen van de Aziatische Hoornaar nog verder kunnen verzwakken. Sterke bijenvolken kunnen de aanvallen opvangen, op voorwaarde dat er niet te veel hoornaarnesten in de omgeving liggen.  

Hoornaar

De Hoornaar Vespa crabro maakt een nest in dode of holle bomen. De soort komt het meest voor op zandgronden en in lichte bossen, maar ook (steeds meer) in de nabijheid van de mens. Het is onze grootste inheemse wesp.

Omstreeks april-mei ontwaakt de koningin uit de winterslaap. Deze koningin werd geboren in de voorbije zomer en paarde met een mannetje. De winterslaap wordt doorgebracht in onder meer rottend hout, in de grond en tussen isolatie.

De koningin zoekt na het ontwaken een geschikte nestplaats zoals een holle boom, een lege nestkast of een ruimten onder een dak. Ze zoekt tevens naar voedsel dat bestaat uit insecten en boomsappen.

Het nest, dat tot een halve meter in doorsnede kan meten, wordt zelden ondergronds gemaakt. De koningin bouwt cellen voor de toekomstige larven.

De larven worden gevoed met insecten die door de werksters tot balletjes werden gekauwd. Wanneer de larven volgroeid zijn, spinnen ze een fijne zijden draad waarmee hun cel gesloten wordt. De Hoornaarpop rust 13 tot 15 dagen. Daarna bijt de Hoornaar zich een uitweg uit de cel. De steriele werksters blijven nog 2 tot 3 dagen in het nest alvorens een eerste vlucht te ondernemen. Als er 5 tot 10 werksters uitvliegen, blijft de koningin in het nest. De werksters nemen de taken over. Deze werksters maken nieuwe raten, brengen nieuw nestmateriaal en water aan, verzorgen de larven en houden het nest schoon. De larven worden gevoed met insectenlarven.

De koningin houdt zich vervolgens nog enkel bezig met het voortplantingsproces tot op het einde van het seizoen. De soort vormt een eenjarige staat. De koningin legt tegen de zomer eieren waaruit nieuwe koninginnen worden geboren en mannetjes (darren). Het verschijnen van de mannetjes  betekent het begin van het einde. De werksters negeren de oude koningin die sterft. Ze beginnen de geboren vrouwtjes, de nieuwe koninginnen, te voederen, zodat deze laatste reserves opdoen voor de overwintering. In de herfst zwermen de nieuwe koninginnen en de darren uit om te paren. Kort na de paring sterven de darren.

De bevruchte koninginnen zoeken vervolgens een geschikte overwinteringsplaats. Begin november sterven de laatste werksters. Oude nesten worden niet hergebruikt.

Veel koninginnen sterven doordat ze ten prooi vallen aan insecteneters, maar ook aan schimmels. Deze wesp voedt zich met allerlei insecten, zoals rupsen, bijen, wespen en libellen en ook spinnen.

De steek van deze wesp is niet gevaarlijker dan de steek van andere bijen of wespen.  

Door de klimaatverandering, het verminderd gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen en de toename van dode, holle bomen in bossen, blijkt de soort in Vlaanderen toe te nemen.

Kirby’s Langsteelgraafwesp

De Kirby’s Langsteelgraafwesp Prionix kirbii is een zuidelijke nieuwkomer, afkomstig uit Midden- en Zuid-Europa. In juni 2020 werd deze wesp voor het eerst in Vlaanderen gezien.

Deze soort heeft een lang achterlijf met een extreme wespentaille. De wesp is grotendeels zwart gekleurd met een gedeeltelijk rood achterlijf. De wesp heeft ook dunne, witte bandjes op het achterlijf.   

- Dossier -

Klimaatverandering en de natuur

- Deel 5 -

Gevolgen voor de natuur in Vlaanderen:

- Wespen -