NATUURLEXICON

Kwik

Kwik is een zilverkleurig, vloeibaar zwaar metaal.

Kolengestookte elektriciteitscentrales behoren tot de belangrijkste bronnen van kwikvervuiling. Het kwik komt via de schoorstenen in de atmosfeer terecht, waar het door de wind wordt verspreid en via de regen weer op de grond terechtkomt. Het kwik belandt uiteindelijk in meren, rivieren en oceanen en wordt er door bacteriën omgezet tot methylkwik, dat zich via de voedselketen weer omhoog werkt. Het plankton neemt het op uit het water, waarna het plankton door vissen wordt gegeten. Grote roofvissen slaan de hoogste concentraties methylkwik op en geven het vervolgens door aan viseters, waaronder de mens.   

Kwik is schadelijk voor de mens, hetgeen zich uit bij opname in een aantasting van de longen en het centraal zenuwstelsel. Blijkens onderzoek kan kwikopname ook bijdragen tot het ontstaan van de ziekte van Parkinson.

Kwik is een schadelijke stof die giftig is bij inademing en waarbij er gevaar is voor cumulatieve effecten. Elementair kwik en anorganische kwikverbindingen zijn niet classificeerbaar met betrekking tot humane carcinogeniciteit. Dit betekent dat niet kan uitgesloten worden dat blootstelling aan elementair kwik en anorganische kwikverbindingen kankerverwekkend is. Methylkwikverbindingen zijn mogelijk kankerverwekkend voor de mens. Vanuit het voorzorgsprincipe wordt aangenomen dat kwik en haar verbindingen hormoonontregelend voor de mens kunnen zijn.

Kwik is een milieugevaarlijke stof die zeer giftig is voor waterorganismen en die in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten kan veroorzaken.

Kwik komt zowel als elementair kwik als in gebonden vorm voor in het milieu. Kwik reageert met veel metalen onder de vorm van amalgamen, behalve met ijzer.

Kwikverbindingen  kunnen adsorberen aan zwevende stoffen in water en sedimenten (organisch materiaal).

Wanneer de pH-waarde in het oppervlaktewater tussen 5 en 7 is, neemt de kwikconcentratie in het water toe, vanwege de toegenomen mobilisatie van kwik in de waterbodem.

Als kwik eenmaal het oppervlaktewater heeft bereikt, kunnen micro-organismen het omzetten in methylkwik. Methylkwik is wateroplosbaar, en kan snel opgenomen worden door en accumuleert sterk in de meeste waterorganismen, zodat er een kans is op doorvergiftiging naar hogere organismen zoals de mens.

Methylkwik is nog gevaarlijker dan kwik. Het kan de hersenen en het zenuwstelsel bij de mens verwoesten. Bij de Minamata-ramp in 1953 werd deze zeer lipofiele (vetbindende) verbinding opgenomen in de voedselketen, zodat de toppredatoren (roofvissen en mens) door het eten van vis uit de Minamata-baai blootgesteld werden aan hoge concentraties organokwikverbindingen. Het bedrijf Chisso loosde kwikzouten, die door microbiële werking van in het sediment aanwezige organismen werden omgezet in mono- en dimethylkwik. Tot in 1957 werden mentale retardatie bij pasgeborenen en baby’s beschreven, aangeboren anatomische afwijkingen, minder hersenweefsel met hoge concentraties organische kwikverbindingen en psychomotorische stoornissen. Methylkwik hoopt zich in het oppervlaktewater vooral op in schelpdieren (mossels) en vissen. Kwik dat zich in de grond bevindt, kan zich opstapelen in zwammen. Kwikopname kan bij dieren leiden tot DNA-beschadiging.