NATUURLEXICON

Sonar

Sonar (Sound Navigation and Ranging) is een vernuftig systeem dat door verschillende diersoorten wordt gebruikt.

Tandwalvissen bijvoorbeeld gebruiken actieve sonar om te navigeren, gevaren te detecteren en prooien te zoeken. Het is onder water immers zo donker dat de ogen niet meer volstaan. In plaats van de lichtgolven gebruiken de dieren geluidsgolven.

Sonargeluiden zijn voor mensen niet te horen omdat de toonhoogte te hoog is. Het geluid dat een Bruinvis Phocoena phocoena produceert ligt rond de 120 kHz (bij de mens is dit ongeveer 20 kHz). Het sonargeluid van een Bruinvis wordt gemaakt in een ruimte onder het blaasgat. Daar liggen 2 ballonnetjes die via een nauwe doorgang met elkaar zijn verbonden. In de doorgang staan twee tussenschotjes. Een van de 2 ballonnen is met lucht gevuld. Door de lucht van de ene ballon naar de andere te persen, ontstaan er trillingen die een voor de mens onhoorbaar geluid voortbrengen. Een bult gevuld met vetweefsel is opgebouwd uit dunne lagen waardoor dit werkt als een akoestische lens. Op die manier kan het geluid in een gerichte straal (een zogenaamde klik) worden gebundeld. Wanneer de straal met geluidsgolven ergens tegenaan botsen, weerkaatsen de geluidsgolven en uit de snelheid waarmee en uit de frequentiesamenstelling kan de walvis aflezen wat hij “ziet” en op welke afstand. Tandwalvissen (zoals Bruinvissen) vangen de geluidsgolven op met hun onderkaak die ook gevuld is met vetweefsel, dat het geluid prima geleidt. Via de kaak gaat het naar de gehoorbotten en vandaar naar de hersenen. Na elke reeks geluidsgolven die worden uitgezonden wacht hij tot de echo terug is en de informatie in de hersnen is verwerkt. Dan pas wordt een nieuwe reeks golven uitgezonden.

(Opmerking: sommige tandwalvissen (zoals Tuimelaar en Witsnuitdolfijn; niet de Bruinvis)  maken ook een voor de mens hoorbaar geluid, maar dat geluid is uitsluitend sociaal en heeft niets met de navigatie of zoektocht naar prooien te maken).   

Naast actieve sonar bestaat er ook passieve sonar. Bij deze sonar wordt informatie gehaald uit omgevingsgeluiden zonder eerst geluidsgolven (klikken) uit te zenden. Baard- of baleinwalvissen (zoals bijvoorbeeld de Bultrug) hebben alleen maar passieve sonar.

Fijne nylonnetten waarmee wordt gevist zenden geen echo terug, zodat jaarlijks tientallen zeezoogdieren verstrikken en uiteindelijk verstikken. Ook motortrillingen van schepen verstoren de sonar.